ARTISTS > Henryk Stażewski
1894 - 1988
Malarstwo
Apostoł awangardy, klasyk nowoczesności. Najwybitniejszy i najbardziej konsekwentny
przedstawiciel abstrakcji geometrycznej w sztuce polskiej.
Niemal wszystkie jego prace stworzone przed II wojną światową zostały doszczętnie
zniszczone podczas bombardowań Warszawy.
Henryk Stażewski nigdy nie porzucił malarstwa, ale od połowy lat 50. budował
reliefowe konstrukcje, które zdominowały późniejszą twórczość. Reliefy – początkowo
białe, potem z „rastrem drukarskim”, następnie metalowe, wreszcie wielobarwne –
były kontynuacją „poszukiwania porządku w chaosie”.
Na XXXIII Biennale Sztuki w Wenecji (1966) został wyróżniony „mention honorable” za twórczy wkład w rozwój międzynarodowego ruchu konstruktywistycznego.
Studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u prof. Stanisława Lentza (1913-19). W latach 20. i 30. był związany z najważniejszymi awangardowymi ugrupowaniami artystycznymi w kraju: Blok (1924 - 1926), Praesens (1926 - 1930), „a.r.” (1929 - 1939), a potem w świecie.
Od debiutu na Wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1920) uczestniczył we wszystkich znaczących pokazach, m.in. formistów „F 9” w Salonie Cz. Garlińskiego (Warszawa 1922) czy Nowej Sztuki (Wilno 1923). Brał udział w międzynarodowych wystawach: w pierwszej zbiorowej ekspozycji abstrakcjonistów grupy Cercle et Carre (Paryż 1930), Machine Age Exposition (Nowy Jork 1927), Konstruktivisten (Bazylea 1937).
Od 1924 r. często przebywał w Paryżu. Znajomość z P. Mondrianem i M. Seuphorem przemieniła się w długoletnią przyjaźń i ułatwiła stworzenie pierwszej w Polsce Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej. W 1931 r. zbiór liczył 75 obiektów, w tym prace J. Arpa, M. Ernsta. P. Picassa czy F. Legera i zainaugurował powstanie Muzeum Sztuki w Łodzi.
Pierwsza powojenna indywidualna wystawa Henryka Stażewskiego miała miejsce w Muzeum Literatury (1955) i otworzyła mu drogę długoletniej sławy. W tamtym okresie jeszcze tworzył na pograniczu figuracji i abstrakcji, ale już w latach 60. całkowicie zajął się abstrakcją geometryczną. W tym nurcie powstały m.in. cykle „Relief szary i biały” (1964), „Relief 2” (1972), seria obrazów „Redukcje” (1976), a także „Kompozycja pionowa nieograniczona”, którą tworzyło 9 kolorowych promieni światła, krzyżujących się na niebie i wysokich na 3 km (1970).
Prace Henryka Stażewskiego znajdują się w wielu prestiżowych kolekcjach m.in. Museum of Modern Art i Guggenheim Museum w Nowym Jorku, Tate Gallery w Londynie, a także w zbiorach prywatnych, tej miary co kolekcja Denis René. Właśnie w jej Galerii odbyła się wielka wystawa „Precurseurs de l'art abstrait en Pologne” (1958), prezentująca prace Henryka Stażewskiego razem z dziełami K. Malewicza, K. Kobro, W. Strzemińskiego, H. Berlewiego.
Wielokrotnie jego twórczość „obiegała” świat. Od wystaw w Musée d'Art Moderne (Paryż 1977 i 1982), Museum of Modern Art (Nowy Jork 1976), Royal Academy (Londyn 1970, 1984), po Tel-Aviv (1965), Tokio (1966), Rzym (1979), czy Los Angeles (1981). W setną rocznicę urodzin artysty Muzeum Sztuki w Łodzi zorganizowało retrospektywną wystawę, gromadzącą prawie 200 prac.
Henryk Stażewski pozostawił szereg tekstów o sztuce, poprzez którą (jak pisał) „włamujemy się do prawdy rzeczywistości”. W późniejszych latach swoje spostrzeżenia notował na luźnych, niewielkich karteczkach w formie aforyzmów o życiu, ludziach i sztuce.
Odnaleziony niedawno szkicownik artysty z międzywojennego okresu twórczości (1924-26) zawiera barwne projekty kilkudziesięciu obrazów, pomysły scenograficzne, portrety przyjaciół. Wyłania się z nich twórca wybitny i nowatorski. Może niesłusznie uznany za mniej oryginalnego niż Władysław Strzemiński czy Katarzyna Kobro.
