ARTISTS > Jerzy (Jurij) Nowosielski (Nowosils’kyj)

ur. 1923
malarstwo

Jego obrazy osiągają najwyższe notowania na polskim rynku sztuki

współczesnej, np. „Pływaczkę” sprzedano w 2002 r. za 171 tysięcy złotych.

Dla światowych odbiorców pozostaje artystą niezrozumiałym.

Myśliciel, teoretyk sztuki, autor scenografii teatralnych oraz polichromii i

wystroju do blisko 30 świątyń katolickich i prawosławnych. m.in. w Lourdes,

czy w Hajnówce. Ostatni rysunek wykonał w 1999 r. ale zdążyło się spełnić

jego dziecięce marzenie, by zaprojektować obiekt sakralny. Tak powstał

kościół grekokatolicki w Białym Borze (1992-1997).

Jego ojciec był Łemkiem i unitą. Matka spolszczoną Austriaczką. Wspomina, że „babka jeszcze pacierz po niemiecku mówiła”, a sam artysta, o przynależności świata mówi: „nie żadna narodowość, nie jakaś tam ortodoksja chrześcijańska, lecz malarstwo jest moja ojczyzną. Ojczyzną, z której wyrastam i w której jestem osadzony”.

Najważniejszym miastem jego życia jest Kraków. Dzieciństwo upłynęło mu w „estetyce Matejki”. Dopiero wyjazd do rodziny we Lwowa odmieni jego życie. Tam bowiem, po raz pierwszy w 1935 r., odwiedza najświętsze miejsce dzisiejszej Ukrainy – Ławrę Poczajowską. Wrażenie jest tak silne duchowo, że po prawie 8 latach wraca tam z postanowieniem wstąpienia do prawosławnej wspólnoty przy Ławrze św. Jana Chrzciciela. W październiku 1943 r. rozpoczyna nowicjat. Poznaje świętą tradycję pisania ikon. Choć ma za sobą ponad rok studiów na Wydziale Malarstwa Dekoracyjnego w krakowskiej Kunstgewerbeschule u prof. Stanisława Kamockiego, spotkanie z sakralną sztuką ukształtuje artystyczną postawę mistrza. Po latach wyzna: „Malarstwo to moje prywatne misterium”. Choroba (zapalenie stawów) przerywa czas nowicjatu już na zawsze.

Od 1945 r. kontynuuje naukę malarstwa w krakowskiej ASP u prof. Eugeniusza Eibischa.

Bierze udział w ważnych wystawach Grupy Młodych Plastyków. Zawiązują się wieloletnie przyjaźnie z J. Tchórzewskim i T. Różewiczem, który w poemacie o duchowości „Tempus fugit” nazwie Nowosielskiego – „mistrzem Jerzym”. W 1947 r. zostaje asystentem Tadeusza Kantora w PWSSP, a 10 lat później – jednym z członków-założycieli reaktywowanej Grupy Krakowskiej, również wspomagającej działania galerii i teatru Cricot 2.

Na początku lat 50. odchodzi z uczelni, protestując przeciw upolitycznianiu sztuki. Przenosi się do Łodzi, zostaje kierownikiem artystycznym w Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Do Krakowa powraca w 1962 r. i obejmuje katedrę malarstwa ASP – jak się okaże, na 30 lat. W 1996 r. z jego inicjatywy i żony (Zofii Gutkowskiej-Nowosielskiej) zostaje powołana Fundacja Nowosielskich, by wspierać i nagradzać wybitnych młodych twórców.

Jego malarska droga rozpoczęła się pod koniec lat 40. od abstrakcji geometrycznych, kompozycji przeważnie złożonych z trójkątów („Zima w Rosji”, „Dom gołębi”). W następnych dwóch dekadach w jego pracach dominują dwa nurty: abstrakcyjny i przedstawieniowy. W tym ostatnim przenikają się prace pejzażowe („Pejzaż miejski”) i figuratywne (np. „Wiloneczelista” oraz liczne akty i portrety-ikony). Jerzy Nowosielski w schematy formalne malarstwa bizantyjskiego wpisał własny styl, nowoczesny język, w którym uproszczone formy współistnieją z symbolicznymi znakami. Postacie, kształty przedmiotów, przestrzeń – wszystko opowiedziane „nowosielską prostotą”.

W kolejnych latach oprócz sferą sakralną, powstanie m.in. cykl płócien „Villa dei Misterii (1968-1975), „Porwanie Europy”, czarne „Akty”. Natomiast ostatnie obrazy są przede wszystkim symetrią. Kolorem, który wypełnia wnętrze i obramieniem w innej barwie. Czasem w centrum pojawia się punkt, kwadrat, prostokąt otoczony jasną, wyrazistą linią – aureolą. To najbardziej osobiste prace: „Gdy maluję obraz abstrakcyjny pod wpływem jakiegoś tchnienia istoty subtelnej, dotykam wtedy natury bytu subtelnego".

Obrazy, rysunki i szkice Jerzego Nowosielskiego znajdują się w wielu krajowych Muzeach Narodowych oraz w licznych kolekcjach prywatnych. Brał udział w wystawach zbiorowych i indywidualnych m.in. w łódzkim ZPAP (pierwsza indywidualna retrospektywa, 1956), w II i III „Wystawie Sztuki Nowoczesnej” (1958 i 1959, Warszawa), w Zachęcie, (1975 – wystawa zbiorowa, 2003 – retrospektywa) oraz na V Międzynarodowym Biennale w Sao Paulo i (1959), w Museum of Modern Art w Oksfordzie (1988) i wielu innych, a jego prace były prezentowane m.in. w Pradze, Berlinie, Nowym Jorku, Oslo, Paryżu,

Gdy w 2003 r. Jerzy Nowosielski otrzymywał tytuł doktora honoris causa UJ, pozostał największym nieobecnym, wśród obecnych. Jego wieloletni przyjaciel prof. Mieczysław Porębski rozpoczął laudację od słów niezwykle prostych i bardzo doniosłych: „Profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Jerzy Nowosielski jest malarzem”. A podsumowując, przypomniał, że „w jego pismach, rozmowach odnajdziemy to wszystko, co odnajdujemy w jego sztuce - refleksję egzystencjalną, filozoficzną, teologiczną, prawdziwie twórczą znajomość tajemnic wiary, kultów, liturgicznych obrzędów i obyczajów europejskiego i pozaeropejskiego Wschodu, jak i Zachodu, blasków Mediterraneum, jak i dusznych głębi Północy.”

Jerzy (Jurij) Nowosielski (Nowosils'kyj)