ARTISTS > Jerzy Kosiński
1933 - 1991
fotografia
Jerzy Kosiński (Lewinkopf) pseudonim pisarski: Joseph Novak
ur. 14.VI.1933 r. w Łodzi – zm. 3.V.1991 r. w Nowym Jorku
Międzynarodową sławę przyniosła mu pierwsza powieść „Malowany ptak”. Napisana i
wydana w Ameryce w 1965 r., przetłumaczona na ponad 20 języków, w Polsce mogła
oficjalnie ukazać się dopiero po 1989 r. Ale Jerzy Kosiński zanim został pisarzem,
zajmował się artystyczną fotografią. Prace jego autorstwa prezentowane były na
świecie (m.in. w Wielkiej Brytanii, w Japonii, we Włoszech) i na indywidualnych
wystawach (w Warszawie – 1957, 2006 i Nowym Jorku 1988), a od niedawna znajdują
się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.
Dla nowojorskiej bohemy pozostał postacią intrygującą i inspirującą. W dziesiątą rocznicę jego śmierci na Off-Broadway’u wystawiono sztukę Davey’a Holmesa „Więcej kłamstw o Jerzym” („More Lies About Jerzy”), która w początkowym zamierzeniu miała być „Prawdą o Jerzym”.
„Malowany ptak” przez lata uznawany był za autobiograficzne wspomnienie. Dopiero odkrycie szczegółów z przeszłości pisarza, zmieniło status książki na fikcję literacką z wieloma osobistymi wątkami (np. w czasie wojny nie był osierocony, tylko razem z rodzicami ukrywany w polskiej rodziny na wsi). Biografowie mają problem z określeniem tożsamości i odmitologizowaniem postaci Jerzego Kosińskiego. Dla anglojęzycznego świata jest „pisarzem amerykańskim pochodzenia polskiego”, który przez ponad dwadzieścia lat wydał dziewięć powieści.
Jego rodzinnym miastem była Łódź. Studiował tam nauki polityczne i historię (1950-1955). Po uzyskaniu dyplomów został asystentem w Instytucie Historii i Socjologii PAN. Wtedy też twórczo zajął się fotografią, która pasjonowała go już w czasach gimnazjalnych. Pierwszy aparat (Kodak Box-Camera) dostał od kolegi z klasy, by mógł robić własne zdjęcia do gazetki szkolnej, zamiast „montowania” wycinków z zachodnich magazynów. Pod koniec studiów rozpoczął współpracę z artystą fotografikiem – Jerzym Neugebauerem. Była to doskonała szkoła warsztatu i jednocześnie ukierunkowanie „wizualnych” zainteresowań.
Jerzy Kosiński zaczynał od aktów, w których odkrywał architekturę ciała. Potem powstał cykl prac pt. „Chwasty wojny”, ukazujący ruiny wypalonych, zniszczonych domów. Wreszcie głównym tematem stała się ulica z jej anonimowością, „samotnością w tłumie” i teatralnością zachowań. Urszula Czartoryska pisała o jego „graficznych” zdjęciach, że „są oryginalnymi obrazami o wysokich walorach artystycznych, podbudowanymi powagą własnych przemyśleń (…)”. Zauważano także „socjologicznie” patrzenie przez obiektyw i odkrywanie tematów, które wpisywały się w nurt fotografii „krytycznej” lat 50. Prace Jerzego Kosińskiego pokazywane były w łódzkim oddziale Polskiego Towarzystwa Fotograficznego i na międzynarodowych wystawach, a ich autor był członkiem światowych stowarzyszeń fotograficznych, m.in. RPS, FIAP.
W 1957 r. (tuż po pierwszej indywidualnej wystawie w warszawskiej Galerii Krzywe Koło) Jerzy Kosiński wyjechał do Nowego Jorku i tam pozostał. Nadal zajmował się fotografią, ale jego amerykańską biografię zdominowała nauka i pisarstwo. Studiował socjologię na Columbia University, był stypendystą Guggenheima (1967), Forda (1968) i American Academy (1970), wykładał literaturę amerykańską m.in. na Uniwersytecie w Princeton (1969-1970) i Yale (1970-1973). Przed dwie kadencję pełnił funkcję prezesa amerykańskiego PEN Clubu (od 1973 r.), a także był założycielem i pierwszym prezesem Jewish Presence Fundation (od 1989 r.). Otrzymał liczne honorowe tytuły i wyróżnienia, a jego książki zdobyły wiele prestiżowych nagród np. National Book Award (1969).
W 1988 r. w nowojorskiej Andre Zarre Gallery miała miejsce druga indywidualna wystawa prac Jerzego Kosińskiego pt. „Wczesne fotografie. Polska i Rosja 1950-1957”. W przedmowie do katalogu połączył obydwa nurty bliskiej mu twórczości, zauważając, że „istota każdej z tych sztuk polega na ruchu, w literaturze od abstrakcji do konkretu, w fotografii od konkretu do abstrakcji”.
