ARTISTS > Otto Axer (Rex)

1906 - 1983

Malarstwo

Wybitny scenograf, malarz i pedagog. Zaprojektował scenografię do prawie stu inscenizacji

teatralnych i kilkunastu spektakli telewizyjnych, a w malarskiej pracowni tworzył „teatr płótna”.

W unikalnym wywiadzie radiowym z 1976 r., powiedział: „Starałem się grać człowiekiem, samym,

jedynym – tym aktorem na płótnie”. Na jego obrazach odnajdziemy zarówno samotne postacie,

kobiece akty, ale też muzykantów i cyrkowców... Wszyscy razem tworzyli malarski, niezwykle

osobisty, teatr scenografa.

Jego przedwojenny życiorys obejmuje m.in. studia na krakowskiej ASP (1924-1929) w pracowniach

Władysława Jarockiego, Wojciecha Weissa, Fryderyka Pautscha; stypendialny wyjazd do Paryża

(1930-1931), gdzie dołączył do grona kapistów związanych z prof. Józefem Pankiewiczem; debiut

scenograficzny w 1932 r. oraz dalszą współpracę z Leonem Schillerem i Andrzejem Pronaszką w

Teatrach Miejskich Lwowa, Łodzi, Warszawy. Lata wojny zapisały się ucieczką z warszawskiego getta, udziałem w Powstaniu Warszawskim, obozem jeniecki w Altengrabow. Czasy powojenne kontynuują sukcesy scenograficzne. Dziesiątki realizacji w teatrach w całej Polsce, m.in. w Operze Warszawskiej dekoracje i kostiumy do „Hrabiny” S. Moniuszki (1951), w Teatrze Wielkim scenografia do opery K. Szymanowskiego „Król Roger” (1965), czy długotrwała współpraca z Teatrem Polskim. Ostatnie projekty pochodzą z początku lat 70.

Otto Axer w malarski sposób projektował przestrzeń sceniczną, w której nabierały znaczenia kolory i faktury. Mówił:„przez całe życie usiłowałem niepotrzebne rzeczy wyrzucać ze sceny, mimo że je narysowałem, że je wybudowałem”. Podobny proces eliminacji zachodził na płótnach. Pozostawała postać, maksymalnie dwie, trzy figury. Znikało wszystko to, co kreowałoby „atmosferę otaczającą”. Obraz miał „stwarzać możliwość kontemplacji”.

Na przestrzeni lat coraz bardziej redukował kontrasty. Tło (melanż różnych odcieni tego samego koloru) dawało wrażenie przestrzeni nieokreślonej, tajemniczej. W niej „zastygały” postacie, jakby w oczekiwaniu na – gest reżysera? kurtynę? wyciemnienie?

Malarstwo uważał za swe główne powołanie i jemu poświęcił ostatnie 11 lat życia. Wśród charakterystycznych obrazów są „Muzykanci” (1959), późniejsze kompozycje z cyrkowcami i dziećmi (lata 70.), ale nade wszystko mistrzowskie akty i portrety kobiet. Doskonale w nich łączył „psychologiczną przenikliwość i taneczną zmysłowość”. Ciekawa jest również duża kolekcja rysunków – wiele inspirowanych sztukami Szekspira, a także nieistniejącym światem chasydów.

Pokaźny zbiór prac teatralnych Otto Axera znajduje się w katowickim Centrum Scenografii Polskiej. Znane są też projekty kostiumów (54 plansze) do jedynego filmu w dorobku artysty pt. „Kazimierz Wielki” (1975).

Otto Axer przeważnie nie udzielał wywiadów i nie godził się na wystawy. Po jego śmierci, artystyczną spuścizną opiekowała się żona – Olga. Z jej pomocą przygotowano retrospektywę prac w Zachęcie i pomniejsze ekspozycje m.in. w Galerii Krytyków Pokaz (1996). W 2003 r. Muzeum Teatralne uhonorowało Teresę Roszkowską i Otto Axera wspólną wystawą „Malarze teatru”.