ARTISTS > Tadeusz Kantor
1915 - 1990
malarstwo
Wybitny twórca XX wieku. Mówiono o nim „najbardziej światowy z polskich artystów
i najbardziej polski z artystów światowych”. Malarz, scenograf, reżyser, aktor, animator
happeningów, poeta, teoretyk sztuki. Prekursor polskiej awangardy. Ciągłe poszukiwał,
a tworzenie dzieł plastycznych wręcz przekształcał w działanie. Jego sztuka
uniwersalny wymiar zyskała w teatrze.
Tadeusz Kantor był – malarzem teatru. Spektaklem „Umarła klasa” (1975) rozpoczął
teatr śmierci, stworzył najbardziej przejmujące obraz przemijania. Jego „Umarłą klasę”
przywoływano ponad 1000 razy w 80 krajach.
Kantorowski teatr i malarstwo do końca pozostały ze sobą tożsame. Nadal przenikają się podczas licznych wystawach, szczególnie często przygotowywanych już po śmieci artysty.
Urodził się w małym wschodnim miasteczku, gdzie w zgodzie współistniały polsko-żydowskie tradycje. W 1929 r. wraz z matką i bratem przeniósł się do Tarnowa. W latach 1934-1939 studiował na ASP w Krakowie. Był to czas poszukiwań artystycznej tożsamości. W wywiadzie z 1974 r. powiedział: „wychowałem się w fascynacji (…) dla wszystkiego co było buntem, rewolucją, awangardą: kubizm, suprematyzm Malewicza, unizm i pismo „Forma” Strzemińskiego, „Zwrotnca” Peipera (…)”. A nade wszystko akademicka pracownia scenografa i malarza Karola Frycza, świetnego znawcy teatru europejskiego i azjatyckiego.
Postać Tadeusza Kantora silnie wpisuje się w życie artystyczne Krakowa. Współtworzył „Grupę młodych plastyków” (1945), przyczynił się do reaktywacji „Grupy krakowskiej” oraz powstania Galerii Krzysztofory (dziś najstarszej w Polsce) prezentującej sztukę współczesną.
Jego liczne fascynacje światową awangardą, eksperymentami, działaniami parateatralnymi przekładały się na konkretne działania artystyczne, które (z wyłączeniem realizacji teatralnych) są niejednoznacznie oceniane. Najczęściej jako zbyt silnie inspirowane nurtami światowej sztuki. Nazywano go nawet „komiwojażerem nowinek”. Przywiózł do Polski konceptualizm (np. projekt „Wielkiego krzesła” 1970), environments („Wystawa popularna” , Galeria Krzysztofory (1963), w której rozwiesił na sznurkach „rzeczy wstydliwe, marginalne, pozbawione artystycznej rangi” – szkice, listy, gazety, notatki, zdjęcia itd.) oraz happening (m.in. „Panoramiczny happening morski” 1967 i „List” 1968, Galeria Foksal w Warszawie).
Tadeusz Kantor nigdy nie zrezygnował z malarstwa. W latach 40. tworzył najpierw figuratywne obrazy, a potem, jak sam mówił, „obrazy metaforyczne”, pełne splątanych, odkształconych figur. W połowie lat 50. nawiązywał do informelu abstrakcyjnymi płótnami, malowanymi żywiołowym gestem. Ich oryginalność doceniła krytyka francuska. Kolejnym etapem malarskiej iluzji, było włączenie (wszczepienie) w płótna przedmiotów „niższej rangi” – zniszczonych parasoli, toreb, kopert. Powstały cykle asamblaży i ambalaży m.in. „Małogrzata infantka hiszpańska wedle Velasqueza” 1965, „Emballage” 1967. Na początku lat 70. w galerii Foksal miały miejsce istotne kantorowskie wernisaże m.in. „Multipart” i „Multipart II” – podczas pierwszego „sprzedano” multiple białych parasoli wtopionych w płótna, by po roku (podczas drugiego wernisaże) ich właściciele musieli dokonać jakiś „interwencji” czyli zmian w obrazach.
Kolejne liczne cykle prac z lat 70. i 80. coraz są coraz bliższe stylistyce teatru i zdają się być pożegnaniem z malarstwem („Okolice zera”, „Wszystko wisi na włosku” 1973). A jednak ostatnie obrazy Tadeusza Kantora zaskakują tradycyjnym, osobistym, wręcz sentymentalnym przekazem. Eksponują samotną postać, zatrzymaną w scenicznej pozie, teatralnym geście (cykl „Dalej już nic” 1987-1988).
Wśród wielu wystaw szczególne miejsce zajmują prezentacje w: Galerie de L'Université A.G (Paryż 1966), Demarco Gallery (Edynburg 1972), Whitechapel Art Gallery, Main&small galleries (Londyn 1976), Centre d'Arts Contemporains (Orlean 1990), Sezon Museum of Art. (Tokio 1994), Itami City Museum of Art. (Hyogo 1995), The Czech Museum of Fine Arts, (Praga 2003), a także liczne próby reinterpretacji tej twórczości w ramach „Festiwalu Kraków 2000 - Europejskie Miasto Kultury” oraz wystawa „Tadeusz Kantor. Interior imaginacji” („Zachęta” Warszawa, „Cricoteka” Karków 2005).
Prace Tadeusza Kantora znajdują się w wielu państwowych i prywatnych kolekcjach. Wśród nich najważniejszym miejscem jest krakowska „Cricoteka” – Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora, istniejąca od 1980 r. Pełni funkcję archiwum, galerii, placówki naukowej i jednocześnie „muzeum”.
Szczególnym wydawnictwem prezentującym dorobek artysty jest album z 1991 r., który ukazał się tylko w dwóch wersjach językowych (włoskiej i francuskiej). Tytuł – „Komentarze intymne” wskazuje na bardzo osobisty charakter tej wypowiedzi. Rzeczywiście Tadeusz Kantor wybrał 269 najważniejszych (jego zdaniem) prac, podzielił je na 13 części i dopełnił odautorskimi komentarzami, dla których mottem są słowa: „Chciałbym, jeżeli zdążę, napisać swoją historię sztuki. Nie jest ważne od kogo się bierze... Nie chodzi tu, jak piszą przeciętni historycy sztuki, o wpływy, tylko o powody”.
